Nov 30, 2023 | 15:24 Mühüm hadisələr
Şərqşünaslıq İnstitutunun Ərəb filologiyası şöbəsi 1976-cı ildə yaradılıb və həmin dövrdən 1992-ci ilə qədər professor Aida İmanquliyeva rəhbərlik edib. Məhz o dövrdə Ərəb filologiyası şöbəsi elmi fəallıq baxımından yüksəliş əldə edib. Görkəmli alimin rəhbərliyi ilə bir sıra namizədlik dissertasiyaları müdafiə edilib, ərəb ədəbiyyatının müxtəlif sahələrini əhatə edən kitab və monoqrafiyalar həm Azərbaycan, həm də rus dillərində çap olunub. Aida xanım ərəb məhcər ədəbiyyatının tədqiqi sahəsində bir neçə fundamental əsərin müəllifi kimi çıxış edərək Azərbaycan şərqşünaslıq elminin inkişafına töhfə verib. Alimin “Qələmlər birliyi” və Mixail Nuaymə” adlı əsərləri ərəb məhcər ədəbiyyatının meydana gəlməsindən, xüsusilə XX əsrin 20-ci illərində Nyu-York şəhərində yaşayan mühacir ərəb yazıçıları tərəfindən yaradılan “Qələmlər birliyi” adlı cəmiyyətin yaranma və inkişaf tarixindən bəhs edir. Görkəmli alimin “Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri” əsəri isə ərəb ədəbiyyatının tədqiqi sahəsində əsl töhfədir.
Bu fikirləri açıqlamasında AMEA-nın akademik Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun Ərəb filologiyası şöbəsinin müdiri filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Xumar Ələkbərova söyləyib. O bildirib ki, uzun illər ərzində Ərəb filologiyası şöbəsinə rəhbərlik etmiş professor Aida İmanquliyevanın açdığı yol, yaratdığı məktəb daha sonra tanınmış şərqşünas, professor Vilayət Cəfərovun rəhbərliyi altında elmi uğurlarla davam etdirilib. Bu dönəmdə işıq üzü görən “Əbül-Fərəc əl-İsfahaninin “Nəğmələr kitabı” və klassik Azərbaycan ədəbiyyatı” (akademik Gövhər Baxşəliyeva), “İraqda neoklassik poeziya” (professor Vilayət Cəfərov), “Azərbaycan-ərəb ədəbi əlaqələri” (Faiq Əliyev), “Əz-Zəncaninin “Mabadiu fit-tasrif əsəri”, “XVIII əsr Azərbaycan alimi İbrahim əl-Əraşinin linqvistik yaradıcılığı” (Laura Orucova), “Azərbaycan alimi Hübeyş Tiflisinin “Qanuni-l-ədəb” lüğəti”, “İbn Firiştə və onun qafiyəli qlossarisi” (Çimnaz Mirzəzadə), “Əbu Həyyan əl-Əndəlusi. “Əd-durra əl-mudiyyə fi-l-luğa ət-turkiyyə” (Zenfira Rüstəmova) adlı əsərlər, şöbədə hazırlanmış “Ərəb dilçilik terminləri lüğəti” (Laura Orucova), dörddilli (Azərbaycan, rus, ərəb və latın) “Tibb terminləri lüğəti” (Laura Orucova, Zenfira Rüstəmova) və digər kitablar Ərəb filologiyası şöbəsinin yalnız Azərbaycan şərqşünaslığının deyil, dünya şərqşünaslığının inkişafına verdiyi qiymətli töhfələrdir, desək, yanılmarıq”.
X.Ələkbərova əlavə edib ki, Ərəb filologiyası şöbəsinin əməkdaşlarının zəngin ərəb ədəbiyyatının istər klassik, istər müasir nümunələrinin Azərbaycan dilinə tərcüməsi istiqamətində də xidmətləri böyükdür: “Qeyd edilməlidir ki, bununla əməkdaşlarımız respublikamızın Ərəb Şərqi ilə elmi-mədəni münasibətlərinin inkişafına dəyərli töhfələrini veriblər. Bu sırada Misir, Livan, İraq, Sudan, Mərakeş, Əlcəzair, İordaniya və digər ərəb ölkələrinin yazıçılarının hekayələr toplusu olan “İnsan və quş”, “Ağ günlərin sorağında” adlı antologiyaları misal olaraq qeyd edə bilərik. Bundan əlavə, akademik Gövhər Baxşəliyeva ilk dəfə olaraq Əbül-Fərəc əl-İsfahaninin “Nəğmələr kitabı” antologiyasından üzri məhəbbət şairi Qeys ibn Müləvvəhin - Məcnunun həyat və yaradıcılığını əks etdirən iki fəsli və ərəbdilli Azərbaycan şairləri Musa Şəhavat, İsmayıl ibn Yassar və Əbul-Abbas Əl-Əmadan bəhs edən üç fəsli tam şəkildə tərcümə edib. Bu tərcümələr “Əbül-Fərəc əl-İsfahani. “Nəğmələr kitabı” (rus dilində) və “Əbül-Fərəc İsfahani. “Bir Məcnun vardı...” adlı kitablar şəklində nəşr olunub.
Bundan başqa, professor Vilayət Cəfərov tərəfindən görkəmli ərəb yazıçısı Cürci Zeydanın “Fərqanə gəlini” (“Ərusu Fərğanə”) romanı yüksək bədii ustalıqla tərcümə olunaraq çap edilib. Həmçinin Misir ədəbiyyatının Nobel mükafatı laureatı Nəcib Məhfuzun zəngin irsindən silsilə tərcümələr, eləcə də müasir ərəb ədəbiyyatından çoxsaylı bədii tərcümələr həm antologiya şəklində, həm respublikanın dövri mətbuat səhifələrində işıq üzü görüb (Xumar Ələkbərova. “Bir səs var uzaqda”. ”Ulduzlar işığında”, “Dünyanın səsi” adlı antologiyalar, “Qorxulu yuxular”, “Ərəb ədəbiyyatından hekayələr çələngi” və s.)
X. Ələkbərova vurğulayıb ki, son dövrlərdə ərsəyə gələn tədqiqatlar isə Ərəb filologiyası şöbəsində əsası qoyulmuş elmi ənənələrin uğurla davam etdirildiyini bir daha göstərir: “Xüsusən akademik Gövhər Baxşəliyevanın rəhbərliyi ilə institutun elmi yaradıcılıq mühitində maraqlı tədqiqat əsərləri işıq üzü görüb. Bu əsərlər respublika hüdudlarından kənarda da geniş tələbatla qarşılanır. Bu sırada G.Baxşəliyevanın “Müasir Suriya hekayəsi”, “Taufiq əl-Həkimin ədəbi görüşləri”, Vilayət Cəfərovun “A.İmanquliyeva. Məqalələr və tərcümələr” adlı kitabları, həmçinin Ruhəngiz Cümşüdlünün “Füzulinin ərəbcə poetik irsi”, Səbinə Səlimovanın “Ərəb bədii nəsrində ilkin Abbasilər dövrünün təsviri”, Xanımzər Kərimovanın “Ədəb janrı və Ət-Tənuxinin “Nişvar əl-muhadara va əxbər əl-muzəkəra”, Fatma Məcidovanın “Əmin ər-Reyhani yaradıcılığında Ərəb Şərqi”, Seymur Əhmədovun “Ərəb dilinin dialektləri və İraq dialekti ilə İraq-türkman dili arasında əlaqə”, Xumar Ələkbərovanın “Ərəb ədəbiyyatının ehramı Nəcib Məhuz”, Lalə Bayramovanın “Min bir gecə” ümumşərq ədəbiyyatının mədəni-tarixi abidəsi kimi”, “Əyyəmu-l-arab” cahiliyyə dövrü ərəb ədəbiyyatının abidəsi kimi”, Zenfira Rüstəmova və Gülşən Həmidlinin “Ərəb ədəbi dilində say və cins kateqoriyası”, Laura Orucovanın “XVIII əsr azərbaycanlı alim İbrahim əl-Araşinin dilçilik yaradıcılığı” monoqrafıyalarını qeyd edə bilərik”.
Şərqşünas alimin sözlərinə görə, akademik G.Baxşəliyevanın 2021-ci ildə işıq üzü görən “Bir daha Nizami Gəncəvinin etnik mənsubiyyəti haqqında” əsərini isə Azərbaycan şərqşünaslığının nəinki dünya şərqşünaslığına, ümumiyyətlə, dünya ictimaiyyətinə qiymətli töhfəsi adlandıra bilərik. Bu əsər şərqşünas alim tərəfindən bir sıra ölkələrdə şairin etnik mənsubiyyətinə dair çoxsaylı təhriflərə və çoxəsrlik mədəni irsimizin qonşu xalqlar tərəfindən mənimsənilməsi cəhdlərinə cavab olaraq yazılıb. Əsərdə Nizaminin əsərlərindən təkzibolunmaz faktlar əsasında şairin Azərbaycan türkü kimi etnik mənsubiyyəti sübuta yetirilib və bu məsələnin müxtəlif aspektləri yeddi bölmə üzrə araşdırmaya cəlb olunub.
Hazırda elmin inkişafı Azərbaycanda dövlət siyasətinin mühüm prioritetlərindən birini təşkil edir və Ərəb filologiyası şöbəsi də elmi ictimaiyyət qarşısında qoyulmuş mühüm vəzifələrin həlli, Azərbaycan şərqşünaslığının dünya elminə sürətlə və elektron-innovativ şəkildə inteqrasiyası istiqamətində məhsuldar fəaliyyətini davam etdirir. Şöbə əməkdaşlarının ərəb filologiyasının prioritet məsələlərinə həsr olunmuş elmi araşdırmaları mütəmadi olaraq beynəlxalq elmi indeksli nəşrlərdə işıqlandırılır. Bundan başqa, ərəbşünaslarımız beynəlxalq elmi müzakirələr platformasında da Azərbaycan şərqşünaslığını uğurla təmsil edirlər. Belə ki, onların ABŞ, Avstraliya, Meksika, Kolumbiya, Yaponiya, Türkiyə, Ukrayna, Qazaxıstan, Rusiya, Misir, Liviya, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya, İtaliya, İspaniya, Polşa, Avstriya və s. mötəbər beynəlxalq konfransların kürsülərindən səsləndirdikləri məruzələri, ərəb filologiyasının aktual mövzularına həsr olunmuş tezisləri, elmi müzakirələrdə qeyd etdikləri aktual çağırışlar, elmi əsaslandırılmış məntiqi çıxışları böyük maraqla qarşılanır.
“Tarixi, dini bağları ilə Şərqin önəmli hissəsi olan Azərbaycan Şərqin xəzinəsinin öyrənilməsində hər zaman açar olmuşdur desək, yanılmarıq. Belə ki, Azərbaycan Qərblə Şərqin qovşağında yerləşən coğrafi mövqeyi ilə daim fərqli mədəniyyətlərin, elmi nailiyyətlərin qarşılıqlı faydalı inkişafı və inteqrasiyasında mühüm rol oynayıb. Bu istiqamətdə danılmaz rolu olan AMEA-nın akademik Z.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun Ərəb filologiyası şöbəsi bundan sonra da Azərbaycan şərqşünaslıq məktəbi ənənələrini uğurla davam etdirərək, qloballaşan dünyada müasir elmin tələblərinə cavab verən aktual araşdırmalarla Azərbaycan elminin inkişaf tarixində öz sözünü deyəcək, elmi zirvələri fəth edəcək”, - deyə şöbə müdiri fikrini yekunlaşdırıb.
